فناوری اطلاعات زندگی بشر را در قرن بیست و یکم متحول کرده و بسیاری از علوم و موضوعات را تحت تاثیر خود قرار داده است. به همین منظور شرکتها و سازمانها نیز کمکم به سمت مجازی شدن میروند. مفهوم مجازی شدن سازمانها از دهه ۹۰ میلادی آغاز شد و با توجه به همه گیری ابتلای ویروس کوید ۱۹ از سال ۲۰۲۰ ، بیشتر مشاغل را به این سمت و سو سوق داد. در یک سازمان مجازی، مجموعهای از متخصصین با کمک شبکههای کامپیوتری و به صورت الکترونیکی، صرف نظر از موقعیت مکانی و سن و نژادشان میتوانند با یکدیگر همکاری کنند.
ویژگیهای یک سازمان مجازی را میتوان در ۸ مورد اصلی بیان کرد:
۱. ساختارهای افقی: در این ساختار با افزایش رقابت جهانی و پیشرفت فناوری اطلاعات رو به رو خواهیم شد که سطوح مدیریت در سازمان را کاهش میدهد، منابع انسانی متحرک و در مناطق جغرافیایی مختلف هستند.
۲. همکاری جهانی و بدون مرز: با توجه به پیشرفت تکنولوژی در سراسر جهان، سازمانها دیگر محلی نبوده و به صورت بینالمللی فعالیت میکنند.
۳. ارتباطات الکترونیکی: سده پیش رو، عصر ارتباطات است. ارتباطات کامپیوتری نقش مهمی در هدایت فعالیتهای سازمانی با هدف حفظ یکپارچگی سازمان دارد.
۴. همکاری بین سازمانها و استفاده از منابع مشترک: سازمانهای مجازی با همکاری گروههای مختلف باعث رشد و پرورش یکدیگر میشوند و همچنین با انتقال دانش، چرخه آموزش و پیشرفت تکامل مییابد. شرکتها با تخصص و تواناییهای مختلف نیروی انسانی سازمانی بزرگتر را تشکیل میدهند که میتوان پروژههای بزرگتری انجام داد.
۵. فعالیت پویا: پویایی در مقابل ایستایی، حاکی از رشد و فعالیت مداوم و ارتباط زیاد با دیگران در مقابل سکون است. نگرشی که زمان، روابط انسانی و مدیریت را وادار به بازنگری در مورد نگرشهای قبلی در رویارویی با تغییر سریع و مداوم میکند.
۶. جغرافیا: از آنجایی که ارتباط بین افراد یا شرکتها از طریق فناوری ارتباطات انجام میشود، نیازی نیست همه افراد در یک محیط مشخص و در کنار یکدیگر به صورت متمرکز باشند و این امکان فراهم است که تا افراد گروه، شرکت یا سازمان از نقاط مختلف دنیا با یکدیگر در ارتباط باشند و روی یک پروژه مشخص کار کنند.
۷. گستردگی و متغیر بودن افراد سازمان: یک سازمان مجازی میتواند هر روز تغییراتی در جهت بهبود کارایی گروه ایجاد کند، افراد تیم و شرکتهای مختلفی را به یکدیگر متصل کرده یا جایگزین کند و هر گاه لازم باشد یک تیم جدید برای هر پروژه فارغ از هر گونه محدودیتی در نظر بگیرد. در چنین سازمانی کافیست هر فرد نقش خود را ایفا کند و باقی کار را به مدیر پروژه بسپارد تا با شناسایی تواناییهای فردی هر متخصص، چیدمان مناسبی را برای گروهها ایجاد کند.
۸. تبادل اطلاعات و انتقال دانش: در یک سازمان مجازی هر فرد کار خود را به بهترین نحو انجام داده و در ادامه آن را به متخصص بعدی میسپارد و با شریک شدن هر فرد در بخش خود در یک پروژه و با رهبری و نظارت مدیر پروژه، طراحی و تولید نرمافزار انجام میشود. همچنین در جایی که نیاز به توانایی بیشتری باشد، به تعداد افراد گروه اضافه شده و دانش و تبادل اطلاعات بین آنها صورت میگیرد.
از ویژگیهای مهم دیگر سازمان مجازی و تفاوت آن با یک سازمان سنتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
همکاری بر پایه قابلیتهای فردی و تخصص صورت میگیرد نه دلایل دیگر.
مجموعه افراد یا سازمانهای مستقل که با ترکیب آنها بهرهوری بهتری حاصل میشود.
هویت اعضای چنین سازمانی کاملا مشخص است.
توسعه و پیشرفت از مهمترین ارکان یک سازمان مجازی است.
به علت عدم وجود سلسه مراتب اداری و پیچیده سازمانهای سنتی، کارایی و سرعت پاسخگویی در یک سازمان مجازی بیشتر است.
از طرفی روابط میان اعضای گروههای مجازی رسمیت کمتری دارد و بنا به تواناییهای فردی ممکن است هر متخصص در پروژههای مختلف با گروه دیگری کار کند.
همکاری اعضا برای رسیدن به فرصتها و اهداف مشترک
تقسیم منفعت یا متضرر شدن سازمان در بین اعضای سازمان
محوریت اعتماد و اشتراک دانش در جهت بهبود کارایی و پیشرفت سازمان
مالکیت مشترک به این مفهوم که ممکن است بخشهای مختلف سازمان مالکین متفاوتی داشته باشد و هر یک از آنها بتواند با کمک دیگر بخشها به هدف خود دست یابد و یا انصراف داده و بدون آسیب رسیدن به اهداف مشترک، از سازمان خارج شود.
در یک سازمان مجازی هر بخش توسط مدیر پروژه هدایت میشود.
ارایه خدمات یک سازمان مجازی با توجه به تولیدات و متناسب با نیاز بازار تغییر کرده و سعی بر نوآوری دارد.
با توجه به پیشرفت فناوری اطلاعات در دنیا و با برشمردن ویژگیهای یک سازمان مجازی، میتوان این نوع از سازمان را شبکه و مجموعهای از سازمانها دانست که با به اشتراک گذاشتن دانش و مهارتها و تخصص افراد و مدیریت درست آنها با بهرهمندی از فناوری اطلاعات، خروجی خلاقانه و بهتری دیده میشود. از جنبه دیگر، یک سازمان مجازی دارای حیطه فیزیکی مشخص نیست و نمیتوان ساختمانهای متعددی با نام سازمان مشخص در شهرها مشاهده کرد که در این موضوع علاوه بر کاهش هزینهها، از فناوری اطلاعات به عنوان یک عامل تعدیل کننده زمان و مکان برای این نوع سازمان اشاره میشود.